200 tài liệu quý lần đầu hé lộ lịch sử hải cảng Đông Dương
Nội Dung
Hơn 200 tài liệu cổ vừa được công bố tại một triển lãm đặc biệt ở Hà Nội. Triển lãm mang tên “Di sản Cảng biển Đông Dương – Hành trình qua tài liệu lưu trữ”. Sự kiện do Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước phối hợp tổ chức cùng Viện Viễn Đông Bác Cổ. Đây là lần đầu các tài liệu quý được giới thiệu công khai đến công chúng trong và ngoài nước. Các tư liệu phản ánh lịch sử phát triển của hệ thống cảng biển Đông Dương từ cuối thế kỷ XIX. Chúng là kết quả của quá trình nghiên cứu và số hóa tài liệu từ nhiều kho lưu trữ lớn.
Tài liệu được tuyển chọn từ lưu trữ quốc gia Pháp và Việt Nam trong thời kỳ thuộc địa. Nhiều văn bản mang dấu niêm phong của Toàn quyền Đông Dương và Bộ Thuộc địa Pháp. Các hồ sơ phản ánh hoạt động hành chính, thương mại và quân sự tại các cảng lớn. Nhiều bản vẽ kỹ thuật, báo cáo vận tải và hình ảnh chưa từng công bố trước đây. Giá trị lớn nhất của các tài liệu là cung cấp góc nhìn đầy đủ về cảng thời Pháp thuộc. Chúng góp phần tái hiện quá trình hình thành và phát triển hạ tầng hàng hải Đông Dương.
Triển lãm giới thiệu các tài liệu liên quan đến cảng Sài Gòn, Hải Phòng và Đà Nẵng. Đây là ba cảng lớn nhất của Đông Dương thời kỳ đầu thế kỷ XX. Cảng Sài Gòn từng là trung tâm trung chuyển nông sản và khoáng sản ra thế giới. Hải Phòng được quy hoạch bài bản để trở thành cửa ngõ phía Bắc ra biển Đông. Cảng Đà Nẵng đóng vai trò hỗ trợ về hậu cần và tiếp vận hàng hóa. Các cảng đều gắn liền với quá trình đô thị hóa của các thành phố ven biển.
Một số tài liệu trưng bày là bản vẽ quy hoạch cảng Hải Phòng năm 1888. Đây là bản thiết kế đầu tiên do kỹ sư Pháp thực hiện tại Đông Dương. Tài liệu mô tả chi tiết hệ thống cầu cảng, kho hàng và các tuyến đường vận tải. Có bản đồ cảng Sài Gòn năm 1910 thể hiện sự mở rộng quy mô tiếp nhận tàu lớn. Các quy hoạch cho thấy người Pháp đã đầu tư mạnh cho hạ tầng giao thương. Những thiết kế ban đầu đã đặt nền móng cho hệ thống cảng hiện đại ngày nay.
Triển lãm giới thiệu nhiều báo cáo về lượng hàng hóa xuất nhập qua các cảng. Gạo, cao su, cà phê và than đá là những mặt hàng xuất khẩu chủ lực. Có cả bảng thống kê lượng tàu vào ra cảng từ năm 1905 đến 1940. Một số tài liệu cho biết tình trạng quá tải vào mùa cao điểm thu hoạch. Người Pháp đánh giá cảng Sài Gòn là “trung tâm thương mại sống còn” của Đông Dương. Thông qua các tài liệu, có thể thấy thương mại hàng hải từng rất sôi động.
Bên cạnh vai trò thương mại, cảng biển còn giữ vai trò chiến lược về quân sự. Một số tài liệu mô tả hoạt động tiếp nhiên liệu cho tàu chiến Pháp tại Sài Gòn. Trong Thế chiến I, cảng Sài Gòn là điểm trung chuyển quan trọng của Pháp. Cảng Hải Phòng là nơi hậu cần chính cho lực lượng viễn chinh tại châu Á. Các bến cảng đều được bố trí để phục vụ cả nhu cầu dân sự và quân sự. Điều này cho thấy cảng biển có vai trò đa dạng trong chiến lược thuộc địa.
Triển lãm còn trưng bày nhiều ảnh chụp bến cảng, tàu thuyền và công nhân bốc xếp. Ảnh được chụp bởi người Pháp, thương nhân và nhà truyền giáo nước ngoài. Một số bức ảnh thể hiện khung cảnh lao động vất vả của người Việt tại cảng. Ảnh tư liệu giúp hình dung rõ hơn không khí hoạt động hàng ngày tại bến tàu. Chúng bổ sung cho tài liệu viết, tạo nên bức tranh toàn diện về đời sống cảng biển. Đây là phần thu hút nhiều sự chú ý từ khách tham quan và giới nghiên cứu.
Một số tài liệu thể hiện các kế hoạch xây dựng cảng chưa từng được triển khai. Ví dụ, cảng Cửa Lò từng được đề xuất quy hoạch năm 1925 nhưng không thành. Lý do là vì yếu tố tài chính và vị trí địa chính trị chưa phù hợp. Những kế hoạch này cho thấy tham vọng mở rộng hạ tầng biển của chính quyền Pháp. Dù chưa thành hiện thực, chúng phản ánh tầm nhìn chiến lược của thời kỳ đó. Chúng cũng giúp nghiên cứu thêm về quy hoạch cảng chưa từng xuất hiện trong sử sách.
Giới học giả nhận định tài liệu lần này có giá trị nghiên cứu sâu rộng. Nhiều trường đại học đã cử sinh viên đến triển lãm để học tập thực tế. Tài liệu có thể dùng giảng dạy lịch sử, đô thị học và nghiên cứu hàng hải. Nội dung triển lãm giúp khơi dậy hứng thú nghiên cứu về cảng biển Việt Nam. Sự kiện này cũng là cơ hội để sinh viên tiếp cận tư liệu gốc quý hiếm. Các bản dịch tiếng Việt giúp mở rộng khả năng tiếp cận cho người trẻ và công chúng.
Việc công bố 200 tài liệu quý là bước đột phá trong nghiên cứu lịch sử hàng hải. Chúng góp phần hồi sinh ký ức đô thị gắn liền với cảng biển thời thuộc địa.Tài liệu thể hiện rõ vai trò chiến lược của cảng trong thương mại và quân sự. Đây không chỉ là quá khứ, mà còn là nền tảng cho sự phát triển cảng hiện đại. Triển lãm cho thấy tầm quan trọng của việc bảo tồn và số hóa di sản tư liệu. Từ những trang giấy cũ, một phần lịch sử hàng hải Việt Nam đã được làm sống lại.
Xem thêm:
Khám phá lịch sử hàng hải Việt Nam qua triển lãm trực tuyến “Hải cảng xưa”
Cội nguồn sức mạnh giúp những con tàu khổng lồ rẽ sóng khơi xa