Vận Tải Biển Nội Địa Tại Việt Nam: Hành Trình Kết Nối Đất Nước Và Những Bước Chuyển Mình Thời Đại Mới

Giữa nhịp sống sôi động của nền kinh tế Việt Nam. Nơi hàng hóa không ngừng được luân chuyển từ Bắc chí Nam.  Từ đồng bằng lên miền núi. Từ nông thôn ra thành thị. Có một hệ thống vận chuyển âm thầm nhưng cực kỳ quan trọng: vận tải biển nội địa.

Trong khi đường bộ thường xuyên quá tải, đường sắt chưa phát huy hết tiềm năng. Thì vận tải biển – với lợi thế về chi phí. Khối lượng lớn và tuyến đường tự nhiên trải dài hơn 3.200km bờ biển. Đang ngày càng khẳng định vai trò là “huyết mạch thứ hai” của chuỗi cung ứng trong nước.

Và hôm nay, vận tải biển nội địa không chỉ là câu chuyện của con tàu và cảng biển, mà là hành trình chuyển mình toàn diện: từ công nghệ, con người, đến chiến lược phát triển xanh, thông minh và bền vững.

Lợi thế tự nhiên và vị trí chiến lược hiếm có

Việt Nam được thiên nhiên ban tặng một dải đất hình chữ S ôm trọn bờ biển dài. Từ Móng Cái đến Hà Tiên. Dọc theo bờ biển ấy là hàng chục cảng biển lớn nhỏ. Trong đó có nhiều cảng tổng hợp và cảng container hiện đại như: Cái Mép – Thị Vải, Hải Phòng, Đà Nẵng, Quy Nhơn, Cần Thơ…

Chính điều này tạo điều kiện lý tưởng để phát triển vận tải biển ven bờ. nối các trung tâm công nghiệp – xuất khẩu – tiêu dùng lại với nhau. Giảm phụ thuộc vào vận tải đường bộ vốn chiếm tỷ trọng quá lớn và ngày càng quá tải.

Thực tế cho thấy, vận tải biển nội địa có thể giảm đến 30 – 50% chi phí so với vận chuyển bằng đường bộ cho cùng một khối lượng hàng hóa. Ngoài ra, vận tải đường biển còn giúp giảm ùn tắc giao thông. Hạn chế tai nạn và bảo vệ hạ tầng quốc lộ.

Toàn cảnh vận tải biển nội địa tại Việt Nam

Vận tải biển nội địa hiện nay chủ yếu tập trung vào hai hình thức:

Vận chuyển container ven biển

Tuyến chủ lực là Hải Phòng – TP.HCM, chạy dọc theo trục Bắc – Nam. Được nhiều hãng tàu và doanh nghiệp logistics khai thác. Các mặt hàng vận chuyển bao gồm: hàng tiêu dùng, nguyên liệu sản xuất, linh kiện, thiết bị điện tử…

Hình thức này ngày càng được ưa chuộng nhờ ổn định, chi phí thấp, phù hợp với các công ty cần luân chuyển hàng hóa số lượng lớn giữa hai miền.

Vận chuyển hàng rời, hàng khô, xi măng, than đá, clinker…

Phục vụ các ngành xây dựng, công nghiệp nặng, năng lượng. Tàu chuyên dụng vận hành thường xuyên theo mùa và theo các hợp đồng dài hạn.

Tuy nhiên, hiện vận tải biển nội địa. Vẫn chiếm tỷ trọng thấp trong tổng lưu lượng hàng hóa luân chuyển nội địa, chỉ khoảng 10 – 12%, trong khi tiềm năng là rất lớn.

Cơ hội chuyển mình trong thời đại số

Nhu cầu thị trường tăng cao

Với sự phát triển mạnh mẽ của sản xuất công nghiệp, xây dựng, logistics và thương mại điện tử, nhu cầu luân chuyển hàng hóa trong nước tăng mạnh. Các doanh nghiệp đang tìm cách tối ưu chi phí, giảm áp lực cho đường bộ. Và vận tải biển nội địa là lời giải hợp lý.

Hạ tầng cảng biển được đầu tư mạnh mẽ

Nhiều cảng biển được nâng cấp, mở rộng, hiện đại hóa trang thiết bị xếp dỡ, kết nối hạ tầng sau cảng tốt hơn. Cảng Cái Mép – Thị Vải, cảng Lạch Huyện là ví dụ điển hình cho hạ tầng “thế hệ mới” ở Việt Nam.

Ứng dụng công nghệ – Số hóa chuỗi vận hành

Các hãng tàu, công ty logistics đang ứng dụng hệ thống theo dõi hành trình. Phần mềm đặt chỗ trực tuyến, kết nối dữ liệu vận hành qua nền tảng số. Hình ảnh “giao dịch giấy tờ, điện thoại” dần được thay thế bằng quy trình thông minh và minh bạch hơn.

Hướng tới vận tải biển xanh

Trước áp lực giảm phát thải CO₂ toàn cầu, nhiều doanh nghiệp đã đầu tư tàu sử dụng nhiên liệu sạch như LNG, Hybrid hoặc thử nghiệm các giải pháp tiết kiệm nhiên liệu, hạn chế khí thải. Vận tải biển xanh không chỉ là xu hướng mà sẽ trở thành tiêu chuẩn.

Nhưng cũng không ít thách thức cần vượt qua

Hạ tầng kết nối sau cảng còn yếu

Nhiều cảng biển nội địa chưa được kết nối tốt với khu công nghiệp, trung tâm logistics. Việc vận chuyển “từ cảng vào” vẫn phụ thuộc vào xe tải nhỏ, gây phát sinh chi phí.

Thiếu cơ chế hỗ trợ rõ ràng

Mặc dù có chiến lược phát triển vận tải thủy nội địa, nhưng chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tàu biển nội địa vẫn còn phân tán, thiếu đồng bộ.

Đội tàu nhỏ, thiếu hiện đại

Nhiều doanh nghiệp vận tải nội địa còn sử dụng tàu cũ, công suất thấp, tiêu tốn nhiên liệu, khó cạnh tranh với đường bộ về tốc độ giao hàng.

Thiếu hụt nhân lực có trình độ quản lý

Ngành vận tải biển vẫn thiếu nhân lực có khả năng điều hành, ứng dụng công nghệ, phân tích dữ liệu và vận hành chuỗi cung ứng hiện đại.

Định hướng phát triển và giải pháp đề xuất

Đầu tư đồng bộ, hiện đại hóa hạ tầng cảng biển và kết nối đa phương thức

Hạ tầng cảng biển là “điểm khởi đầu” quan trọng cho vận tải biển nội địa phát triển bền vững. Việc mở rộng, nâng cấp các cảng hiện đại. Đặc biệt cảng container và cảng tổng hợp tại các vùng kinh tế trọng điểm. Như Hải Phòng, Quảng Ninh, Đà Nẵng, Cái Mép – Thị Vải là rất cần thiết.

Ngoài ra, cần xây dựng hệ thống giao thông kết nối hiệu quả giữa cảng và các trung tâm công nghiệp, kho bãi, trung tâm logistics. Đường bộ, đường sắt, đường thủy nội địa cần được tích hợp linh hoạt, tạo thành mạng lưới vận tải đa phương thức, giúp giảm chi phí vận chuyển cuối cùng.

Việc xây dựng các trung tâm trung chuyển hàng hóa (transshipment hubs) cũng rất quan trọng. Giúp phân phối và gom hàng hiệu quả hơn, hạn chế thời gian chờ đợi và tắc nghẽn tại cảng.

Xây dựng chính sách ưu đãi, hỗ trợ doanh nghiệp vận tải biển nội địa

Nhà nước cần có những chính sách rõ ràng nhằm khuyến khích đầu tư vào đội tàu hiện đại, thân thiện môi trường và tăng cường năng lực vận tải nội địa.

Các ưu đãi có thể bao gồm: giảm thuế, hỗ trợ tín dụng với lãi suất ưu đãi, miễn giảm phí qua cảng cho tàu nội địa, hỗ trợ đào tạo nhân lực vận tải biển.

Cơ chế này sẽ giúp các doanh nghiệp vận tải biển trong nước nâng cao năng lực cạnh tranh. Với các hình thức vận tải khác và giảm sự phụ thuộc vào tàu nước ngoài.

Phát triển và hoàn thiện các trung tâm logistics ven biển

Việc xây dựng các khu logistics tập trung gần cảng biển. Giúp doanh nghiệp giảm chi phí lưu kho, vận chuyển hàng hóa trong giai đoạn cuối.

Trung tâm logistics sẽ hỗ trợ tốt cho hoạt động đóng gói, phân loại hàng hóa. Tăng khả năng phục vụ các loại hàng đa dạng, từ container đến hàng rời.

Ngoài ra, phát triển logistics ven biển còn giúp tối ưu hóa chuỗi cung ứng. Tăng tính linh hoạt và đáp ứng nhanh hơn nhu cầu thị trường.

Ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số và chuyển đổi số trong vận tải biển

Chuyển đổi số sẽ giúp vận tải biển nội địa vận hành hiệu quả và minh bạch hơn.

Các giải pháp như phần mềm quản lý tàu, hệ thống theo dõi GPS, IoT trên tàu, quản lý cảng thông minh. Và blockchain cho chứng từ vận tải là những công cụ cần thiết.

Việc ứng dụng công nghệ còn giúp giảm thiểu rủi ro, tối ưu hóa lịch trình, tăng tốc độ xử lý. Và trao đổi thông tin nhanh chóng giữa các bên liên quan.

Đồng thời, phát triển nền tảng số còn giúp nhà quản lý và doanh nghiệp dễ dàng giám sát hoạt động. Nâng cao năng lực dự báo và ra quyết định chiến lược.

Phát triển vận tải biển xanh, hướng tới mục tiêu bền vững môi trường

Vận tải biển đang chịu áp lực lớn từ các quy định về giảm phát thải khí nhà kính.

Việc đầu tư tàu sử dụng nhiên liệu sạch như LNG, methanol, pin nhiên liệu. ay thậm chí tàu hybrid kết hợp năng lượng tái tạo là bước đi cần thiết.

Song song đó, áp dụng công nghệ giảm tiêu hao nhiên liệu. Tối ưu vận hành và tăng hiệu suất tàu giúp tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường.

Việc phát triển vận tải biển xanh không chỉ giúp Việt Nam đáp ứng các cam kết quốc tế mà còn nâng cao hình ảnh và uy tín ngành vận tải trong mắt đối tác toàn cầu.

Đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, chuyên nghiệp và hội nhập quốc tế

Ngành vận tải biển cần đội ngũ nhân lực có kiến thức sâu rộng. Về kỹ thuật tàu, quản lý logistics, sử dụng công nghệ số, am hiểu quy trình xuất nhập khẩu và vận tải đa phương thức.

Chính phủ và doanh nghiệp cần phối hợp tổ chức các chương trình đào tạo, huấn luyện thực tế, và trao đổi kinh nghiệm quốc tế.

Việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Sẽ giúp vận tải biển nội địa phát triển bền vững và thích nghi nhanh với xu hướng toàn cầu.

Tăng cường hợp tác quốc tế và phát triển thị trường

Việt Nam cần chủ động xây dựng các liên kết hợp tác với các quốc gia trong khu vực và thế giới.

Việc hợp tác sẽ giúp mở rộng thị trường vận tải biển nội địa, thu hút đầu tư, chia sẻ công nghệ và kinh nghiệm quản lý.

Đồng thời, khai thác tối đa các ưu đãi thương mại quốc tế cũng giúp thúc đẩy vận tải biển. Phục vụ cho xuất nhập khẩu ngày càng thuận lợi.

 

Kết luận

Giữa muôn vàn thách thức về chi phí, thời gian và phát triển bền vững. Vận tải biển nội địa nổi lên như một hướng đi hiệu quả, chiến lược và phù hợp với điều kiện tự nhiên của Việt Nam.

Khi được đầu tư đúng mức, hỗ trợ chính sách hợp lý và thúc đẩy chuyển đổi số. Vận tải biển nội địa không chỉ giúp giảm tải đường bộ. Mà còn góp phần hiện đại hóa chuỗi cung ứng quốc gia. Kết nối hiệu quả giữa các vùng kinh tế, và đưa hàng hóa Việt Nam tiến xa hơn – không chỉ trong nước mà ra thế giới.